بهترین کود برای درخت زیتون کدام است؟

درخت زیتون، برای پرورش محصولی پربار و باکیفیت به مراقبت و تغذیه‌ای اصولی نیاز دارد. کوددهی صحیح، یکی از ارکان اصلی مدیریت باغ زیتون محسوب می‌شود که مستقیما بر سلامت درخت، میزان روغن‌دهی و مقاومت در برابر تنش‌های محیطی تأثیر می‌گذارد. حالا سؤال اصلی اغلب باغداران این است که بهترین کود برای درخت زیتون کدام است و چگونه باید آن را مصرف کرد؟

این سؤال را نمی‌توان با یک فرمول ثابت و واحد پاسخ داد. شما باید نیاز کودی زیتون را به‌خوبی بشناسید و آن را با شرایط خاک و آب‌وهوای منطقه تطبیق دهید. در این مطلب از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا، به‌طور کامل به بررسی انواع کودهای مناسب درخت زیتون، زمان‌بندی دقیق و چگونگی اجرای برنامه کوددهی زیتون می‌پردازیم.

قدم اول برای کود دهی زیتون: شناخت عناصر اصلی مورد نیاز 

درخت زیتون مانند هر موجود زنده دیگری برای رشد، باروری و حفظ سلامت خود به طیف متنوعی از عناصر غذایی نیاز دارد. این نیازها را می‌توان به دو دسته اصلی عناصر پرمصرف (ماکرو) و عناصر کم‌مصرف (میکرو) تقسیم‌بندی کرد. شناخت این عناصر و نقش هر یک از آن‌ها، اولین و حیاتی‌ترین گام در طراحی برنامه کوددهی زیتون است. در ادامه، این عناصر کلیدی بررسی می‌کنیم.

عناصر اصلی (ماکرو): نیتروژن، فسفر، پتاسیم

عناصر اصلی (ماکرو) در واقع نیتروژن، فسفر، پتاسیم هستند. این سه عنصر، پایه و اساس تغذیه درخت زیتون را تشکیل می‌دهند و به‌طور معمول در کودهای شیمیایی اصلی (NPK) گنجانده می‌شوند. نقش هر کدام به شرح زیر است:

نیتروژن (N): محرک رشد سبزینه

نیتروژن مسئول رشد رویشی درخت، از جمله رشد شاخه‌ها و افزایش برگ‌های سبز آن است. این عنصر مستقیما در تولید پروتئین و کلروفیل نقش دارد. کمبود نیتروژن منجر به زردی برگ‌های مسن و توقف رشد می‌شود. بااین‌حال، مصرف بیش از حد آن می‌تواند باعث رشد بیش از حد شاخه و برگ و کاهش تشکیل جوانه گل و میوه شود.

فسفر (P): تقویت‌کننده ریشه و میوه‌دهی

فسفر انرژی لازم برای بسیاری از فرایندهای حیاتی درخت را فراهم می‌کند. این عنصر به توسعه سیستم ریشه‌ای قوی، بهبود تشکیل گل، گرده‌افشانی و تشکیل میوه کمک شایانی می‌کند. اغلب کمبود فسفر به‌شکل برگ‌های بنفش-ارغوانی رنگ و ریزش گل و میوه بروز می‌کند.

پتاسیم (K): افزایش کیفیت و مقاومت

پتاسیم که به «عنصر کیفیت» نیز معروف است، در انتقال قندها، سنتز پروتئین و تنظیم فشار اسمزی سلول‌ها نقش کلیدی دارد و به همین دلیل در بهبود اندازه و کیفیت میوه مؤثر است. این عنصر باعث افزایش اندازه میوه زیتون، درصد روغن و طعم آن می‌شود.

همچنین، مقاومت درخت را در برابر خشکی، سرما و بیماری‌ها به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. علائم کمبود آن معمولا به‌صورت سوختگی حاشیه برگ‌های مسن مشاهده می‌شود.

عناصر ثانویه و ریز مغذی‌ها (میکرو)

در حالی که عناصر اصلی برای رشد درخت ضروری‌اند، عناصر کم‌مصرف یا میکرو نیز نقش مهمی در سلامت و باردهی درخت زیتون دارند. کمبود هر یک از این عناصر می‌تواند حتی با وجود کافی بودن عناصر اصلی، باعث ضعف درخت و کاهش چشمگیر محصول شود.

کلسیم (Ca): استحکام‌بخش دیواره سلولی

کلسیم به استحکام دیواره سلولی و حفظ یکپارچگی غشاهای سلولی کمک می‌کند. این عنصر در کیفیت میوه، انبارداری و مقاومت در برابر بیماری‌ها نقش مهمی دارد. کمبود کلسیم در میوه زیتون می‌تواند باعث نرمی بافت و کاهش عمر انباری شود.

منیزیم (Mg): هسته مرکزی مولکول کلروفیل

منیزیم بخش اصلی مولکول کلروفیل را تشکیل می‌دهد و در فرایند فتوسنتز نقش حیاتی دارد. کمبود منیزیم معمولا به‌صورت زردی بین رگ‌برگ‌های برگ‌های مسن مشاهده می‌شود.

بور (B): کلید گرده‌افشانی و تشکیل میوه

بور احتمالا مهم‌ترین ریزمغذی برای درخت زیتون است. این عنصر مستقیما در فرایند گرده‌افشانی، رشد لوله گرده و تشکیل میوه نقش دارد. کمبود بور یکی از دلایل اصلی باردهی نامنظم و ریزش گل و میوه در درخت زیتون است. این عنصر در رشد لوله گرده و تقسیم سلولی نقش دارد، و کمبود آن با علائمی مانند مرگ جوانه‌های انتهایی، ترک‌خوردگی میوه و بدشکلی برگ‌ها همراه است.

روی (Zn): تنظیم‌کننده رشد و متابولیسم

روی (Zinc) از عناصر ریزمغذی مهم برای رشد گیاه است و در تولید هورمون‌های رشد، به‌ویژه اکسین، نقش دارد. این عنصر برای تقسیم سلولی و متابولیسم ضروری است. کمبود روی باعث می‌شود برگ‌ها کوچک بمانند و به‌صورت متراکم در کنار هم رشد کنند؛ حالتی که به آن «رزت» یا «پنجه‌ای شدن سرشاخه‌ها» گفته می‌شود.

بهترین کود برای درخت زیتون

در پاسخ به این سؤال که بهترین کود برای درخت زیتون کدام است؟ باید بگوییم که یک فرمول ثابت نیست. انتخاب کودهای مناسب درخت زیتون کاملا به نتایج آزمایش خاک و تجزیه برگ، سن درخت، شرایط اقلیمی و مرحله رشد آن بستگی دارد.

برنامه کوددهی زیتون باید به‌صورت اصولی ترکیبی هوشمندانه از انواع کودها را برای تأمین کامل نیاز کودی زیتون در بر بگیرد. در ادامه، مهم‌ترین کودهای مناسب درخت زیتون را براساس عناصر تشکیل‌دهنده بررسی می‌کنیم:

کودهای نیتروژنه (تقویت‌کننده رشد رویشی)

کودهای نیتروژنه از مهم‌ترین مواد تقویت‌کننده رشد رویشی در درخت زیتون هستند و به افزایش شاخ‌وبرگ و سرسبزی درخت کمک می‌کنند. از میان آن‌ها، سولفات آمونیوم به‌دلیل دارا بودن گوگرد، برای خاک‌های قلیایی بسیار مناسب است.

اوره نیز با درصد بالای نیتروژن، به‌سرعت جذب درخت می‌شود و اثر سریعی دارد. در شرایط آب‌وهوایی خنک، استفاده از نیترات آمونیوم گزینه‌ خوبی است زیرا نیتروژن را در کوتاه‌مدت در اختیار گیاه قرار می‌دهد.

کودهای فسفره (تقویت‌کننده ریشه و میوه‌دهی)

 این کودها برای توسعه سیستم ریشه و بهبود تشکیل میوه حیاتی هستند.

• سوپر فسفات ساده: رایج‌ترین کود فسفره با حلالیت مناسب.

• مونو آمونیوم فسفات: علاوه‌بر فسفر، مقداری نیتروژن نیز دارد.

کودهای پتاس (افزایش کیفیت میوه و مقاومت)

کود پتاس برای افزایش اندازه میوه، درصد روغن و مقاومت درخت ضروری هستند.

• سولفات پتاسیم: بهترین گزینه برای درخت زیتون است، زیرا علاوه‌بر پتاسیم، گوگرد را هم تأمین می‌کند و کلر بسیار کمی دارد.

• کلرید پتاسیم: گزینه ارزان‌تری است؛ اما کلر موجود در آن می‌تواند برای درخت زیتون در برخی خاک‌ها مضر باشد.

کودهای کامل (NPK)

این کودها حاوی هر سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم با نسبت‌های مختلف هستند (مانند 20-20-20 یا 15-۵-35). اگر بخواهیم به مزیت این کود به عنوان کودهای مناسب درخت زیتون اشاره کنیم، می‌توان گفت که استفاده از آن‌ها آسان است و یک تغذیه پایه و متعادل را فراهم می‌کنند.

اما در مقابل ممکن است نسبت عناصر در آن‌ها با نیاز کودی زیتون در باغ شما مطابقت کامل نداشته باشد.

کودهای حیوانی و ارگانیک (غذای خاک)

این کودها علاوه‌بر تأمین تدریجی عناصر غذایی، باعث بهبود ساختار خاک، افزایش نفوذپذیری و تقویت جمعیت میکرو‌ارگانیسم‌های مفید خاک می‌شوند. این کودها شامل کود گاوی پوسیده، کمپوست و کود مرغی می‌شود. البته دقت داشته باشید که کود حیوانی باید به‌شکل کاملا پوسیده استفاده شود. اگر پوسیده نباشد، منشا بذر علف‌های هرز و آفات است.

در نهایت باید گفت که بهترین کود برای درخت زیتون ترکیبی است که کمبودهای خاک باغ شما را جبران کند.

بهترین زمان کوددهی درخت زیتون چه موقع است؟

یکی از رازهای موفقیت در کوددهی زیتون، علاوه‌بر انتخاب نوع کود، مصرف آن در بهترین زمان ممکن است. زمان‌بندی صحیح باعث می‌شود درخت درست در زمانی که بیشترین نیاز را به عناصر غذایی دارد، آن را دریافت کند و بازدهی کود به حداکثر برسد.

فصل کوددهی زیتون عموما در سه مرحله اصلی انجام می‌شود:

کوددهی پایه (در پایان زمستان یا اوایل بهار)

این مرحله، مهم‌ترین بخش برنامه کوددهی زیتون در طول سال است و هدف آن تقویت درخت برای شروع فصل رشد خواهد بود. زمان دقیق این فصل کوددهی زیتون از اواخر اسفند تا اوایل فروردین، هم‌زمان با بیدار شدن درخت از خواب زمستانه است و هدف اصلی آن تأمین انرژی برای رشد جوانه‌های جدید، برگ‌ها و گل‌آوری خواهد بود.

کوددهی تکمیلی (پس از تشکیل میوه)

این مرحله از کوددهی برای حمایت از درخت در زمان رشد و پر شدن میوه انجام می‌شود و به افزایش کمیت و کیفیت محصول کمک می‌کند. زمان مناسب این مرحله معمولا از خرداد تا تیر است، یعنی درست پس از تشکیل میوه و هم‌زمان با آغاز رشد آن‌ها. هدف از کود دهی زیتون در این زمان افزایش اندازه میوه، بهبود کیفیت و درصد روغن و جلوگیری از ریزش میوه خواهد بود.

کوددهی پاییزه

کوددهی پاییزه یک اقدام اختیاری؛ اما بسیار مفید است که به آماده‌سازی درخت برای گذراندن زمستان و ورود به سال آینده کمک می‌کند. کوددهی زیتون در این فصل از آبان تا آذر انجام می‌شود و هدف آن ذخیره انرژی در ریشه و شاخه‌ها برای بیدار شدن بهاره قوی در سال بعد خواهد بود.

برنامه و جدول کوددهی زیتون

در این بخش، یک برنامه کوددهی زیتون جامع و کاربردی در قالب جدول ارائه شده است. این جدول کوددهی زیتون به‌عنوان یک راهنمای کلی طراحی شده است؛ اما برای تنظیم دقیق‌ترین برنامه کود دهی زیتون برای باغ خود، همیشه نتیجه آزمایش خاک و آزمون تجزیه برگ را مبنای کار قرار دهید.

 برای استفاده بهینه از این جدول بهتر است به نکات ضروری زیر توجه کنید:

• مقادیر ذکر شده کلی هستند. میزان مصرف نهایی به سن درخت، قدرت رشد، شرایط خاک و رقم زیتون بستگی دارد.

• این جدول کوددهی زیتون زمانی بهینه می‌شود که مقادیر کود براساس نتیجه آزمایش خاک و آزمون تجزیه برگی تنظیم شود. به‌عنوان‌مثال، اگر خاک شما از نظر پتاسیم غنی باشد، نیاز به مصرف سولفات پتاسیم کمتر خواهد بود.

• بررسی و تنظیم pH خاک نقش مهمی در جذب عناصر غذایی و سلامت درخت زیتون دارد. پیش از هر برنامه کوددهی، اندازه‌گیری pH خاک به شما کمک می‌کند تا نوع و میزان کود را به‌درستی انتخاب کنید.

• برای بهره‌وری بیشتر در تغذیه درختان، آشنایی با کودهای کشاورزی و نحوه صحیح اختلاط کودهای کشاورزی اهمیت زیادی دارد، چون ترکیب نادرست برخی کودها می‌تواند جذب عناصر را کاهش دهد یا به ریشه آسیب بزند.

نحوه کوددهی زیتون؛ روش‌های صحیح اجرا

انتخاب کود مناسب تنها نیمی از راه موفقیت در کوددهی زیتون است. نحوه صحیح اجرا و قراردادن کود در دسترس درخت، نیمه دیگر و عاملی تعیین‌کننده در بازدهی نهایی است.

یک برنامه کوددهی اصولی باید با روش اجرای صحیح همراه باشد تا عناصر غذایی به‌طور مؤثر جذب ریشه شده و از هدررفت آن‌ها جلوگیری شود. در ادامه، رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های نحوه کوددهی زیتون را بررسی می‌کنیم.

 روش چالکود

این روش، یکی از کارآمدترین روش‌ها برای درختان بالغ محسوب می‌شود، به‌ویژه برای کودهای کم‌تحرک مانند فسفر و پتاسیم.

شیوه اجرای این روش کوددهی زیتون به این صورت است که ۴ تا ۶ چاله به عمق ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و به عرض ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در ناحیه سایه‌انداز درخت حفر می‌کنند. سپس کودها را با خاک‌برگ یا خاک معمولی مخلوط کرده و داخل چاله‌ها می‌ریزند.

مزایای روش چالکود:

• قراردادن کود مستقیما در منطقه توسعه ریشه‌های فعال

• کاهش هدررفت کود به‌ویژه در خاک‌های شنی یا آهکی

• بهبود نفوذ آب و تهویه خاک در ناحیه ریشه

• تشویق درخت به توسعه سیستم ریشه‌ای عمقی‌تر

روش پخش سطحی

این روش ساده و رایج، برای کودهای نیتروژنه که تحرک بیشتری در خاک دارند، مناسب است. اجرای آن به این شکل است که کود به‌صورت یکنواخت در سطح خاک و در ناحیه سایه‌انداز درخت پخش می‌شود. سپس برای حل‌شدن و نفوذ کود، آبیاری انجام می‌گیرد.

مزایای روش پخش سطحی:

• اجرای سریع و آسان

• نیاز به ابزار خاصی ندارد

روش محلول‌پاشی

در این روش، کود به‌صورت محلول در آب رقیق شده و مستقیما روی برگ‌های درخت پاشیده می‌شود. شیوه اجرای این مدل کوددهی زیتون به این صورت است که کودهای محلول در آب (مانند سولفات روی یا اسید بوریک) طبق دستورالعمل روی بسته‌بندی در آب حل شده و با استفاده از دستگاه مخصوص در هوای خنک (صبح زود یا غروب) روی شاخ و برگ پاشیده می‌شوند.

مزایای روش محلول پاشی:

• جذب سریع و مستقیم عناصر (ظرف چند ساعت)

• راه‌حل فوری برای رفع کمبودهای ریزمغذی

• بسیار مقرون‌به‌صرفه برای تأمین میکروالمنت‌ها

کوددهی از طریق آبیاری

این روش مدرن و بسیار کارآمد، در سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار (قطره‌ای یا بارانی) قابل اجراست و شیوه اجرای آن به این صورت است که کودهای محلول در آب از طریق تانک کود یا پمپ‌های مخصوص، به داخل سیستم آبیاری تزریق شده و همراه با آب به پای درخت می‌رسند.

مزایای کوددهی از طریق آبیاری:

• بالاترین راندمان مصرف آب و کود

• توزیع یکنواخت کود در منطقه ریشه

• امکان کنترل دقیق نوع و مقدار کود در هر مرحله از رشد درخت

• صرفه‌جویی در زمان و نیروی کار

صنعت پتاس آسیا؛ انتخابی ایده‌آل برای باغداران زیتون

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، پتاسیم را می‌توان به‌جرئت عنصر افزایش کیفیت در پرورش زیتون نامید. این عنصر نقش بی‌بدیلی در افزایش اندازه میوه، بالابردن درصد روغن، بهبود طعم و عطر و همچنین افزایش مقاومت درخت در برابر خشکی و سرما ایفا می‌کند.

در بین منابع مختلف پتاسیم، کود سولفات پتاسیم به‌دلیل دارابودن هم‌زمان پتاسیم و گوگرد و همچنین درصد بسیار کمی از کلر، به‌عنوان بهترین گزینه برای درختان حساس زیتون شناخته می‌شود.

صنعت پتاس آسیا یکی از پیشگامان در تأمین نهاده‌های کشاورزی است که کود سولفات پتاسیم را با بالاترین درجه خلوص و حلالیت در اختیار باغداران زیتون قرار می‌دهد. استفاده از این محصول در مراحل تشکیل و رشد میوه تضمین‌کننده تولید محصولی درشت، پرروغن و باکیفیت برای بازارهای داخلی و خارجی خواهد بود.

کلام آخر

کوددهی زیتون سه رکن اصلی دارد: شناخت نیاز غذایی (NPK و ریز مغذی‌ها به‌ویژه بور)، انتخاب کود مناسب (ترکیبی از کود دامی، سولفات پتاسیم و سوپر فسفات ساده) و رعایت زمان‌بندی دقیق (کوددهی پایه در آغاز بهار و تکمیلی پس از تشکیل میوه). موفقیت در برداشت محصولی پرروغن و باکیفیت، در گرو اجرای هم‌زمان این سه عامل است.