راهنمای کامل کوددهی سیب ‌زمینی؛ نکات کوددهی، آبیاری و خطاهای رایج

کوددهی صحیح سیب‌ زمینی یکی از مهم‌ترین عوامل در افزایش عملکرد و کیفیت این محصول پرمصرف است. انتخاب نوع کود، زمان و مقدار مصرف، تأثیر مستقیم بر رشد ریشه‌ها، توسعه غده‌ها و مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها دارد.

کشاورزان با رعایت اصول علمی تغذیه گیاه می‌توانند ضمن بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول، از هدررفت مواد مغذی خاک جلوگیری کنند. در این مسیر، آشنایی با انواع کودهای شیمیایی و آلی، نقش عناصر مختلف و زمان‌بندی مناسب برای استفاده از آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.

اگر دوست دارید درباره این موضوع و نکات مربوط به آن بیشتر بدانید، در این مطلب از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا با ما همراه باشید.

مراحل رشد سیب ‌زمینی و نیازهای تغذیه‌ای در هر مرحله

رشد سیب‌زمینی، یک مسیر چندمرحله‌ای است و در هر بخش از این مسیر، گیاه نیازهای غذایی متفاوتی دارد. اگر بدانید در هر مرحله باید چه عناصری به خاک بدهید، هم جلوی اتلاف کود را می‌گیرید، هم به گیاه کمک می‌کنید که تمام توانش را برای تولید غده‌های سالم و پُربازده بگذارد.

به یاد داشته باشید که افزایش تناژ سیب زمینی فقط به کوددهی محدود نمی‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه با تمام اصول این کار آشنا شوید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

مرحله رشد رویشی (قبل از غده‌زایی)

در این مرحله، سیب‌زمینی تازه سبز شده و در حال تولید برگ و ساقه است. گیاه باید بتواند به‌سرعت سطح برگ‌ها را گسترش دهد تا انرژی کافی برای مراحل بعدی ذخیره کند.

اینجاست که نیتروژن (N) وارد عمل می‌شود. این عنصر محرک رشد رویشی است و باعث رشد برگ، سبزینگی و افزایش فتوسنتز می‌شود.

در کنار نیتروژن، فسفر (P) هم نقش کلیدی دارد. فسفر به توسعه ریشه‌ها کمک می‌کند و باعث استقرار بهتر گیاه در خاک می‌شود. به‌ویژه در خاک‌های سرد یا فقیر، کودهای فسفر بالا مثل سوپر فسفات یا فسفات آمونیوم می‌توانند شروع قدرتمندی به گیاه بدهند.

البته دقت کنید که کوددهی زیاد نیتروژن در این مرحله می‌تواند گیاه را بیش‌ازحد «برگی» کند و بعدا به ضرر تشکیل غده تمام شود؛ پس باید تعادل را حفظ کنید.

آغاز غده‌زایی

این مرحله معمولا از هفته سوم تا ششم بعد از کاشت آغاز می‌شود. گیاه وارد فاز جدیدی می‌شود که دیگر فقط رشد برگ و ساقه کافی نیست. حالا باید انرژی وارد خاک شود تا غده‌ها تشکیل شوند.

در این مرحله، باید نیتروژن را کم کرده و جای آن را به پتاسیم بدهید. چون پتاسیم در انتقال قندها و انرژی به غده‌ها نقش دارد.

اگر در این زمان، خاک دچار کمبود پتاسیم باشد، سیب‌زمینی ممکن است غده‌های ریز یا ناقص تولید کند. بنابراین مصرف سرک پتاسه دقیقا در این زمان کلید موفقیت است.

پر شدن غده‌ها و رسیدگی

حالا که غده‌ها تشکیل شده‌اند، باید پر و سنگین شوند. این مرحله مهم‌ترین بازه برای افزایش تناژ نهایی است. هر اشتباهی در تغذیه یا آبیاری، ممکن است مستقیماً روی وزن نهایی اثر بگذارد.

در اینجا پتاسیم و کلسیم نقش اصلی را دارند. کلسیم به استحکام دیواره سلولی کمک می‌کند و مقاومت غده را در برابر بیماری‌های انباری بیشتر می‌کند.

استفاده از سولفات پتاسیم و در صورت نیاز، محلول‌پاشی با ‌نیترات کلسیم، می‌تواند این مرحله را به نقطه اوج مزرعه تبدیل کند. اگر برگ‌ها زرد یا غده‌ها نرم شدند، ممکن است نشان‌دهنده کمبود همین عناصر باشد.

بیشتر بخوانید: نقش پتاسیم در رشد گیاه چیست؟

بهترین نحوه کوددهی سیب ‌زمینی

وقتی صحبت از کوددهی سیب ‌زمینی می‌شود، فقط انتخاب کود خوب کافی نیست. مهم‌تر از آن، نحوه درست مصرف کردن کود است. اینکه چه نوع کودی را کی و چطور وارد خاک یا گیاه کنیم، تعیین می‌کند که نتیجه نهایی چقدر موفق باشد.

کود پایه قبل از کاشت

در شروع کار، یعنی ۲ تا ۳ هفته قبل از کاشت، باید کودهای پایه را به زمین اضافه کرد. این کودها معمولا شامل ترکیبی از نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و مواد آلی مثل کود دامی پوسیده هستند و زمانی بهترین عملکرد را دارند که قبل از کوددهی برای تنظیم pH خاک اقدام کرده باشید.

نکاتی که در این مرحله باید رعایت شود:

• مخلوط کردن کامل کود با خاک قبل از شخم نهایی

• استفاده از گوگرد کشاورزی یا بنتونیت‌دار در خاک‌های قلیایی

• پرهیز از مصرف نیتروژن زیاد در این مرحله (باعث رشد سبزینه زیاد و تأخیر در غده‌زایی می‌شود)

ترکیب پیشنهادی:

• فسفات آمونیوم: 100 کیلوگرم در هکتار

• سولفات پتاسیم: 150 کیلوگرم در هکتار

• گوگرد: 50–80 کیلوگرم در هکتار

• کود دامی پوسیده: 20 تا 30 تن در هکتار

این مرحله اساس مزرعه را می‌سازد. اگر خوب اجرا شود، نصف مسیر را درست رفته‌اید.

بیشتر بخوانید: علائم کمبود گوگرد در گیاهان چیست؟

کود سرک در مراحل مختلف رشد

کود سرک، یعنی افزودن مواد غذایی در طول دوره رشد. این کار معمولا با هدف جبران نیازهای جدید گیاه انجام می‌شود. اما اشتباه در زمان یا روش آن، باعث سوختگی ریشه، اتلاف کود یا حتی کاهش عملکرد می‌شود.

روش‌های رایج کود سرک

• کودآبیاری (Fertigation): این روش برای مزارعی که به سیستم آبیاری تیپ یا قطره‌ای مجهز هستند، کاربرد دارد.

• پخش سطحی (دستی یا مکانیزه): در این روش که مناسب مزارع سنتی است، کود روی سطح خاک پخش شده و بلافاصله آبیاری انجام می‌شود.

• چالکود (Side-dressing): این روش برای کودهایی مناسب است که نیاز به جذب تدریجی یا تثبیت در ناحیه ریشه دارند. از جمله این کودها می‌توان به اسید هیومیک، گوگرد پودری و سولفات پتاسیم گرانول اشاره کرد.

• محلول‌پاشی برگی (Foliar Spraying): این روش بیشتر برای تأمین ریزمغذی‌ها و رفع سریع کمبودها استفاده می‌شود، هرچند در شرایط خاص، برخی کودهای ماکرو مانند سولفات پتاسیم پودری نیز از این طریق قابل استفاده هستند.

برنامه پیشنهادی:

محلول‌پاشی برگی؛ زمان و دوز

محلول‌پاشی روشی سریع و کم‌هزینه برای رفع کمبودهای تغذیه‌ای است. اما فقط زمانی مؤثر است که به‌شکل اصولی انجام شود.

موارد مناسب برای محلول‌پاشی:

• کمبودهای آنی مثل زردی برگ، لکه برگی، توقف رشد.

• عناصر ریزمغذی مثل بور، روی، منگنز، آهن

نکات مهم:

• فقط در هوای خنک (صبح زود یا عصر) انجام شود.

• دوز دقیق رعایت شود تا برگ‌ها نسوزند (مثلا 1 در هزار برای بور)

• از اختلاط کودها با سموم بدون آزمایش پرهیز شود.

• پس از پاشش، تا 12 ساعت باران نبارد یا آبیاری انجام نشود.

بهترین زمان کوددهی سیب‌زمینی در فصل رشد

در برنامه‌ریزی تغذیه گیاه، زمان اعمال کود به‌اندازه انتخاب نوع آن در دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت مطلوب محصول مؤثر است. حتی استفاده از بهترین کودها، اگر در زمان نامناسبی انجام شود، نه‌تنها تأثیر مطلوبی نخواهد داشت، بلکه ممکن است باعث کاهش عملکرد، افزایش رشد غیرضروری شاخ‌وبرگ یا ایجاد تنش در گیاه شود.

کوددهی قبل از کاشت

مرحله پیش از کاشت، اولین و یکی از مهم‌ترین نقاط تصمیم‌گیری در برنامه تغذیه سیب‌زمینی است. در این بازه، کودهای پایه‌ای که نیاز به زمان برای آزادسازی عناصر دارند، وارد خاک می‌شوند. ۲ تا ۳ هفته پیش از کاشت بذر کودهایی مانند فسفات آمونیوم، کود دامی پوسیده، گوگرد کشاورزی و در برخی شرایط، سولفات پتاسیم در این مرحله استفاده می‌شوند.

زمان‌بندی دقیق سرک‌ها

پس از سبز شدن گیاه و آغاز رشد رویشی، با گذشت حدود ۲۰ تا ۳۰ روز از کاشت، گیاه وارد فاز آغاز غده‌زایی می‌شود. این مرحله، زمان طلایی برای مصرف کودهای پتاسه است. کود سرک باید طوری برنامه‌ریزی شود که پیش از آغاز پر شدن غده‌ها، پتاسیم در دسترس گیاه باشد.

در این بازه، کاهش مصرف نیتروژن و افزایش پتاسیم ضروری است و اگر رشد برگ کامل شده باشد و گیاه به مرحله توسعه زیرزمینی وارد شود، مصرف کودهای پتاسه باید شروع شود.

کوددهی پایانی؛ بله یا خیر؟

در هفته‌های پایانی رشد، زمانی که غده‌ها در حال رسیدن هستند، سؤال این است که آیا مصرف مجدد کود، به‌ویژه کودهای برگی یا ریزمغذی‌ها، ضروری است یا خیر؟

اگر تغذیه گیاه در مراحل قبلی کامل و متوازن بوده، معمولا نیازی به کوددهی پایانی نیست. اما گاهی در خاک‌های فقیر یا مناطقی با تنش‌های محیطی (شوری، خشکی، یا ضعف ساختار خاک)، ممکن است محلول‌پاشی با عناصر ریزمغذی مانند بور، منگنز یا کلسیم مفید باشد.

با این حال، باید به یک نکته مهم توجه داشت: از حدود دو هفته مانده به برداشت، نباید هیچ‌گونه نیتروژنی وارد مزرعه شود. نیتروژن در این مرحله باعث تأخیر در رسیدگی غده، افزایش رطوبت بافت و کاهش قابلیت انبارمانی می‌شود.

بهترین کود برای سیب‌زمینی در هر مرحله

یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کشاورزان این است که در هر مرحله از رشد سیب‌زمینی، کدام نوع کود بیشترین تأثیر را دارد.

استفاده از کودهای پایه

در مرحله پیش از کاشت، تمرکز اصلی باید بر تأمین عناصر پایه‌ای مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و گوگرد باشد. این عناصر نقش کلیدی در توسعه ریشه، آماده‌سازی خاک، و افزایش دسترسی گیاه به عناصر دیگر را دارند. از جمله کودهای رایج در این مرحله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فسفات آمونیوم

• کود دامی کاملا پوسیده

• گوگرد بنتونیت‌دار

در بیشتر خاک‌های ایران، استفاده از ترکیب‌هایی مانند 12-8-32 یا 15-15-15 بسته به مرحله رشد پیشنهاد می‌شود. اگر آزمون خاک انجام داده باشید، در صورت نیاز در خاک‌های قلیایی، استفاده از کودهای اسیدی‌تر یا افزودن گوگرد می‌تواند به بهبود جذب کمک کند.

کودهای پتاسه و نقش سولفات پتاسیم

پتاسیم، عنصر کلیدی در تولید سیب‌زمینی‌های باکیفیت است. کود پتاس در انتقال قند، تنظیم آب سلولی، ضخامت پوست غده و مقاومت به بیماری‌ها نقش حیاتی دارد. از میان انواع کودهای پتاسه، سولفات پتاسیم به‌دلیل داشتن کلر حداقلی کلر، حلالیت بالا و واکنش ملایم در خاک، انتخاب بهتری برای سیب‌زمینی محسوب می‌شود.

دوز پیشنهادی مصرف معمولا بین 150 - 200 کیلوگرم در هکتار است و بسته به روش اجرا (خاکی، سرک یا از طریق آبیاری) و شرایط خاک، قابل تنظیم خواهد بود.

بیشتر بخوانید: علائم کمبود پتاسیم در گیاهان چیست؟

مزایا و روش استفاده از کود سولفات پتاسیم برای سیب‌زمینی

در بین تمامی کودهای پتاسه، سولفات پتاسیم جایگاه ویژه‌ای در تغذیه سیب‌زمینی دارد.

مزایای کود سولفات پتاسیم

یکی از مهم‌ترین مزایای این کود، کلر حداقلی در ساختار آن است. کلر می‌تواند در برخی از گیاهان حساس، مانند سیب‌زمینی، باعث کاهش کیفیت غده، تغییر در طعم و کاهش انبارمانی شود. سولفات پتاسیم با تأمین پتاسیم خالص و عنصر گوگرد، هم در افزایش عملکرد و هم در بالا بردن کیفیت محصول موثر است.

سولفات پتاسیم با تأمین پتاسیم خالص، باعث بزرگ شدن و افزایش نشاسته در غده‌ها، افزایش مقاومت به خشکی و بیماری‌ها، و بهبود استحکام، رنگ و ماندگاری محصول می‌شود.

روش مصرف و دوز توصیه‌شده

سولفات پتاسیم را می‌توان در قالب‌های مختلفی مصرف کرد. انتخاب روش، بسته به مرحله رشد گیاه، شرایط خاک و نوع سیستم آبیاری انجام می‌شود.

1. مصرف خاکی (پایه یا سرک)

در روش مصرف خاکی، کود گرانول روی خاک پخش و با شخم یا آبیاری به عمق جذب می‌شود و برای خاک‌های نیمه‌شور یا سنگین بازده بالایی دارد. دوز پیشنهادی ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار به‌صورت پایه است.

2. مصرف از طریق آبیاری (فرتی‌گیشن)

در زمین‌هایی با سیستم آبیاری قطره‌ای یا تیپ، استفاده از سولفات پتاسیم محلول در آب، موجب جذب یکنواخت‌تری می‌شود. حلالیت بالای این کود باعث می‌شود در مدت کوتاهی در دسترس ریشه قرار گیرد. غلظت محلول باید به‌دقت تنظیم شود تا از رسوب و گرفتگی نازل‌ها جلوگیری گردد. میزان مصرف پیشنهادی در این روش، ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار است که در چند مرحله در طول دوره رشد گیاه استفاده می‌شود.

3. محلول‌پاشی برگی

در مواقعی که نیاز فوری به پتاسیم وجود دارد، یا نشانه‌هایی از کمبود در برگ دیده می‌شود، محلول‌پاشی با غلظت ۱ تا ۲ درصد توصیه می‌شود. این روش به‌ویژه در اواسط دوره رشد تا اواخر غده‌زایی کاربرد دارد. بهترین زمان محلول‌پاشی، ساعات خنک روز (صبح زود یا عصر) و در شرایطی بدون بارندگی تا ۱۲ ساعت بعد از اجرا است.

نکته پایانی: جذب پتاسیم، به‌شدت وابسته به رطوبت خاک است. بنابراین، هرگونه مصرف این کود باید با مدیریت دقیق آبیاری همراه باشد.

جدول برنامه تغذیه سیب‌زمینی

 نکته فنی: توصیه‌های کودی ذکر شده در جدول ماهیت عمومی دارند. برای دستیابی به بهترین عملکرد و تنظیم یک برنامه غذایی بهینه، توصیه اکید می‌شود که مقادیر مصرف را بر اساس نتایج آزمون تجزیه خاک مزرعه خود تعیین نمایید.

اصول آبیاری پس از کوددهی سیب‌زمینی

آبیاری پس از کوددهی، یکی از نکات مهمی است که تاثیر مستقیم روی کیفیت نهایی محصول دارد:

آبیاری بعد از کوددهی پایه

کودهای پایه مثل فسفر و پتاسیم، اگر پس از مصرف در خاک بمانند و آبیاری نشوند، به‌مرور در سطح خاک تثبیت می‌شوند و جذب آن‌ها برای گیاه دشوار می‌شود. در مواردی هم مانند مصرف گوگرد کشاورزی یا کودهای دامی و عدم آبیاری می‌تواند باعث افزایش شوری سطحی، کاهش جوانه‌زنی یا افزایش بیماری‌های قارچی شود.

بنابراین توصیه می‌شود پس از پخش کودهای پایه:

• در اسرع وقت آبیاری اولیه انجام شود

• عمق نفوذ آب حداقل تا ۲۰ سانتی‌متر برسد

• در صورت خشکی خاک، آبیاری به‌صورت مرحله‌ای انجام شود (مثلا ۲ مرتبه با فاصله ۱۲ ساعته)

در زمین‌هایی با سیستم تیپ یا آبیاری قطره‌ای، می‌توان از تزریق مستقیم کود در آب آبیاری استفاده کرد، اما حتی در این حالت هم باید توجه داشت که آب به‌طور یکنواخت در کل بستر توزیع شود.

آبیاری پس از محلول‌پاشی

یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات کشاورزان در محلول‌پاشی‌های برگی، آبیاری سریع پس از انجام آن است. وقتی محلول حاوی ریزمغذی یا کود پتاسه روی سطح برگ پاشیده می‌شود، نیاز به زمان دارد تا از طریق روزنه‌ها جذب شود. اگر بلافاصله پس از آن، آبیاری صورت گیرد یا بارندگی رخ دهد، بخش زیادی از محلول شسته می‌شود و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.

برای جلوگیری از این مشکل:

• از آبیاری یا سم‌پاشی دیگر تا حداقل ۱۲ ساعت پس از محلول‌پاشی خودداری شود.

• محلول‌پاشی در زمان‌هایی انجام شود که احتمال بارندگی وجود ندارد.

• در صورت بارندگی شدید بلافاصله پس از محلول‌پاشی، ممکن است نیاز به تکرار فرآیند باشد.

توصیه می‌شود محلول‌پاشی در ساعات خنک روز (صبح زود یا غروب) انجام شود تا تبخیر سریع محلول کاهش یابد و فرصت کافی برای جذب فراهم گردد.

آبیاری خاک‌های سنگین یا شور

در خاک‌های رسی، سنگین یا شور، مدیریت آبیاری اهمیت بیشتری دارد. این نوع خاک‌ها معمولا زهکشی ضعیفی دارند و مستعد تجمع نمک هستند. اگر پس از کوددهی آبیاری سنگین انجام شود، خطر شست‌وشوی بیش‌ازحد عناصر غذایی (به‌ویژه نیتروژن) یا تجمع آن‌ها در ناحیه‌ای محدود و خطرناک برای ریشه وجود دارد.

برای آبیاری در این شرایط:

• آبیاری با حجم کمتر و دفعات بیشتر توصیه می‌شود.

• در سیستم‌های سنتی، آبیاری غرقابی به‌طور کامل حذف شود.

• در خاک‌های شور، از کودهای با ضریب شوری پایین مانند سولفات پتاسیم استفاده شود.

• استفاده از اسید هیومیک در آبیاری، می‌تواند به کاهش شوری و افزایش جذب عناصر کمک کند.

اشتباهات رایج در کوددهی سیب‌زمینی

در تنظیم برنامه تغذیه سیب زمینی معمولا اشتباهات متعددی اتفاق می‌افتد و باعث اتلاف انرژی و هزینه کوددهی می‌شود:

مصرف بیش‌ازحد نیتروژن در مراحل حساس

یکی از متداول‌ترین اشتباهات،مصرف نیتروژن در مراحل غده‌زایی و پس از آن است. نیتروژن، در مراحل میانی و پایانی، باعث تأخیر در تشکیل غده، رشد بیش‌ازحد شاخ و برگ و کاهش کیفیت ظاهری و بافتی غده‌ها می‌شود.

بی‌توجهی به زمان‌بندی کوددهی

بعضی از کشاورزان، بدون در نظر گرفتن تقویم رشد سیب‌زمینی، کود را هر زمان که در دسترس باشد مصرف می‌کنند. این کار، نه‌تنها اثر کود را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند تعادل عناصر در خاک را هم بر هم بزند. به‌عنوان مثال، مصرف فسفر در اواخر فصل، تقریبا بی‌فایده است چون گیاه دیگر نیاز فوری به آن ندارد. بنابراین برنامه کوددهی باید با رشد فیزیولوژیک گیاه هماهنگ باشد.

محلول‌پاشی در ساعات گرم روز

استفاده از کودهای برگی یا ریزمغذی‌ها در زمان‌هایی که دمای هوا بالا و شدت نور زیاد است، از اشتباهاتی است که همواره تکرار می‌شود. این کار باعث تبخیر سریع محلول، سوختگی برگ‌ها، و کاهش اثربخشی محلول‌پاشی می‌شود.

کوددهی بدون آزمون خاک

کوددهی بدون شناخت وضعیت واقعی خاک، مثل تجویز دارو بدون تشخیص بیماری است. بسیاری از مزارع دچار کمبود عناصر خاصی هستند و مصرف سرخود کود، می‌تواند این عدم تعادل را تشدید کند. آزمون خاک حداقل یک‌بار در سال، به‌ویژه پیش از فصل کشت، باید انجام شود.

کلام پایانی

برنامه‌ریزی دقیق و اصولی در کوددهی سیب‌زمینی، نقش مستقیمی در افزایش تناژ، کیفیت و سوددهی محصول دارد. انتخاب زمان مناسب، نوع کود مؤثر و نحوه صحیح مصرف، سه پایه کلیدی برای رسیدن به عملکرد بهینه هستند.

اگر تجربه‌ای در زمینه کوددهی سیب‌زمینی دارید، یا نکته‌ای کاربردی را در مزرعه خود امتحان کرده‌اید که به افزایش عملکرد یا بهبود کیفیت کمک کرده، خوشحال می‌شویم آن را با ما و دیگر کشاورزان به اشتراک بگذارید. منتظر دیدگاه‌های شما در بخش نظرات هستیم.