راهنمای جامع کوددهی عدس؛ از انتخاب بهترین کود تا برداشت محصول پربار

عدس، این دانه مغذی و ارزشمند، یکی از مهم‌ترین محصولات در الگوی کشت بسیاری از مناطق ایران، به‌ویژه در کشت دیم است. با این حال، بسیاری از کشاورزان به‌دلیل عدم استفاده از یک برنامه غذایی علمی، نمی‌توانند به بیشترین برداشت ممکن این محصول دست پیدا کنند.

کوددهی عدس یک فرایند تخصصی است که با کشاورزی سنتی و استفاده از توصیه‌های عمومی فاصله زیادی دارد.

در این مقاله جامع از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا، قصد داریم به شما نشان دهیم که چگونه با شناسایی نیازهای واقعی گیاه و انتخاب بهترین کود برای عدس، می‌توانید هزینه‌های خود را کاهش داده و عملکرد و کیفیت محصولتان را به شکل چشمگیری افزایش دهید؛ با ما همراه باشید.

اصول تغذیه عدس

اولین و مهم‌ترین نکته در کوددهی عدس، درک ویژگی بیولوژیکی منحصربه‌فرد آن است. عدس به خانواده بقولات (دانه‌های گیاهی مثل نخود، لوبیا، ماش، عدس و باقلا) تعلق دارد و می‌تواند با کمک باکتری‌های همزیست از جنس ریزبیوم‌ها (Rhizobium)، نیتروژن را مستقیما از اتمسفر گرفته و تثبیت کند. این یعنی گیاه کارخانه کودسازی طبیعی خود را در ریشه دارد که این موضوع باعث ایجاد «پارادوکس نیتروژنی» می‌شود.

پارادوکس نیتروژنی زمانی اتفاق میفتد که کودهای نیتروژنه نتیجه معکوس می‌دهند. عدس برای رشد به نیتروژن نیاز دارد، اما مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنه باعث تنبلی گیاه شده و فرایند تثبیت طبیعی نیتروژن را متوقف می‌کند. بنابراین راز تغذیه اصولی عدس در این است که مقدار کافی نیتروژن برای رشد اولیه (دوز استارتر) را به شکلی تأمین کنید که گیاه تنبل نشود و کارخانه نیتروژن‌سازی طبیعی آن از کار نیفتد.

عناصر غذایی ضروری عدس: عدس برای رشد به چه چیزی نیاز دارد؟

برای انتخاب کود مناسب برای عدس، ابتدا باید با عناصرغذایی موردنیاز برای رشد این گیاه آشنا شوید:

• نیتروژن (N): همان‌ طور که گفته شد، این عنصر برای شروع رشد و استقرار گیاهچه ضروری است. نیتروژن برای شروع رشد عدس به میزان ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار کافی خواهد بود.

• فسفر (P): فسفر نقش حیاتی در توسعه یک سیستم ریشه قوی، انتقال انرژی و استقرار اولیه گیاه دارد. ریشه قوی‌تر به معنای جذب بهتر آب و مواد غذایی، به‌خصوص در شرایط دیم است؛ پس کشاورزان باید تأمین آن را بسیار جدی بگیرند.

• پتاسیم (K): پتاسیم فرایندهای حیاتی مانند تنظیم آب در گیاه، انتقال قند به دانه‌ها، پر شدن دانه و افزایش مقاومت گیاه در برابر خشکی، سرما و بیماری‌ها را مدیریت می‌کند. کمبود پتاسیم به معنی دانه‌های ریز و عملکرد پایین است. برای آشنایی بیشتر با تأثیرات این عنصر مقاله نقش پتاسیم در گیاه را مطالعه کنید.

• عناصر ثانویه و کم‌مصرف: گوگرد (S) برای تولید پروتئین، کلسیم (Ca) برای استحکام دیواره سلولی، و ریزمغذی‌هایی مانند روی (Zn)، بور (B) و آهن (Fe) برای گل‌دهی، لقاح موفق و فتوسنتز حیاتی هستند.

💡 بیشتر بخوانید: کود پتاس چیست؟

انواع کود برای عدس: کدام را انتخاب کنیم؟

حالا که با نیازهای گیاه عدس آشنا شدیم، به سراغ انواع کود کشاورزی برای عدس می‌رویم. یک برنامه موفق، ترکیبی هوشمندانه از سه گروه کودی زیر است:

۱. کودهای زیستی (بیولوژیک) برای عدس

تغذیه گیاه عدس بیشتر بر پایه فعالیت موجودات ریز و مفیدی انجام می‌شود که در خاک زندگی می‌کنند؛ مهم‌ترین آن‌ها باکتری‌های ریزوبیوم هستند. برای اینکه این باکتری‌ها با بذر همراه شوند، از محصولی به نام مایه‌تلقیح (اینوکولانت) استفاده می‌کنند.

وقتی بذر جوانه می‌زند، ریزوبیوم وارد ریشه می‌شود و ساختارهایی کوچک به نام گره‌های ریشه‌ای می‌سازد. داخل این گره‌ها یک اتفاق مهم رخ می‌دهد: نیتروژن موجود در هوا که گیاه به‌طور معمول نمی‌تواند از آن استفاده کند، به شکلی قابل جذب تبدیل می‌شود. به همین دلیل به این فرایند، «کارخانه طبیعی تولید نیتروژن» می‌گویند. با این کار، عدس بخش زیادی از نیتروژن مورد نیازش را خودش تأمین می‌کند و وابستگی به کودهای شیمیایی کمتر می‌شود.

علاوه بر ریزوبیوم‌ها، گروه دیگری از میکروارگانیسم‌های مفید هم وجود دارند که به آن‌ها باکتری‌های حل‌کننده فسفات (PSB) می‌گویند. این باکتری‌ها می‌توانند فسفر قفل‌شده در خاک‌های آهکی را آزاد کنند تا گیاه راحت‌تر آن را جذب کند. در نتیجه، کارایی کودهای فسفاته هم بیشتر می‌شود.

به‌طور کلی، استفاده از کودهای زیستی باعث می‌شود خاک زنده‌تر بماند، تغذیه گیاه پایدارتر شود و هزینه مصرف کودهای شیمیایی کاهش پیدا کند.

۲. کودهای آلی (ارگانیک) برای عدس

کودهای آلی علاوه بر اینکه مواد غذایی مورد نیاز عدس را تأمین می‌کنند، به حفظ سلامت خاک هم کمک زیادی می‌کنند. نمونه‌های رایج این کودها شامل کود دامی کاملاً پوسیده و کمپوست است.

وقتی این مواد به خاک اضافه می‌شوند، میزان ماده آلی خاک بالا می‌رود و همین موضوع باعث می‌شود خاک توانایی بیشتری برای نگهداری آب و عناصر غذایی داشته باشد؛ نکته‌ای که در شرایط کشت دیم بسیار حیاتی است.

ویژگی مهم دیگر کودهای آلی این است که عناصر غذایی را به‌صورت تدریجی و پیوسته در اختیار گیاه قرار می‌دهند. بنابراین عدس در طول فصل رشد همیشه منبع پایداری از تغذیه دارد و در عین حال میکروارگانیسم‌های مفید خاک هم از این مواد استفاده می‌کنند.

این کودها همچنین ترکیبات ارزشمندی مثل اسیدهای هیومیک و فولویک دارند که به آن‌ها «محرک‌های زیستی» یا بیواستیمولانت‌ها گفته می‌شود.

این ترکیبات مستقیما غذای گیاه نیستند، اما با بهبود ساختار خاک، افزایش جذب ریزمغذی‌ها و تحریک رشد ریشه، کل سیستم تغذیه‌ای را کارآمدتر می‌کنند. نتیجه نهایی این فرایند، بهره‌وری بیشتر، استفاده بهتر از آب و کود و افزایش عملکرد عدس است.

۳. کودهای شیمیایی برای عدس

کودهای شیمیایی باید فقط برای رفع کمبودهای مشخص‌شده در آزمون خاک استفاده شوند، نه به‌عنوان منبع اصلی تغذیه. چون اساس تغذیه عدس بر پایه فعالیت‌های زیستی و همزیستی با ریزوبیوم است.

برای نیتروژن، تنها مقدار کمی به‌عنوان دوز استارتر در ابتدای کشت توصیه می‌شود. در این زمینه، استفاده از کود سولفات آمونیوم بهتر از اوره است؛ چون علاوه بر نیتروژن، گوگرد هم فراهم می‌کند و در خاک پایداری بیشتری دارد.

فسفر که به آن «معمار ریشه» هم گفته می‌شود، باید پیش از کاشت و همراه با شخم در عمق ناحیه ریشه قرار گیرد؛ زیرا حرکت کمی در خاک دارد و اگر دیر مصرف شود، کارایی‌اش کاهش می‌یابد.

برای پتاسیم که نقش مهمی در کیفیت و وزن دانه عدس دارد، انتخاب منبع اهمیت زیادی دارد. بهترین گزینه، سولفات پتاسیم است؛ چون میزان کلر کمی دارد، شوری ایجاد نمی‌کند و علاوه بر پتاسیم، گوگرد مورد نیاز برای ساخت پروتئین را هم تأمین می‌کند. در مقابل، خرید کلرید پتاسیم به‌دلیل دارا بودن کلر زیاد، می‌تواند برای این گیاه حساس، مسمومیت ایجاد کند.

در نهایت، کودهای کامل NPK و ریزمغذی‌ها در مراحل خاص رشد، به‌ویژه از طریق محلول‌پاشی، نقش مؤثری دارند. به‌عنوان مثال، محلول‌پاشی ترکیبات حاوی بور و روی پیش از گل‌دهی از ریزش گل جلوگیری می‌کند و محلول‌پاشی سولفات پتاسیم در مرحله پر شدن دانه، به بهبود عملکرد کمک می‌نماید. همچنین، استفاده از ریزمغذی‌ها به شکل کلاته، جذب آن‌ها را در خاک‌های قلیایی تضمین می‌کند.

💡 بیشتر بدانید:

سولفات پتاسیم سنگی یکی از بهترین کودهای پتاسیمی برای گیاهان حساس به شوری است. این محصول که توسط صنعت پتاس آسیا، بزرگ‌ترین تولیدکننده سولفات پتاسیم سنگی در ایران عرضه می‌شود، علاوه بر پتاسیم، گوگرد موردنیاز گیاه را نیز فراهم می‌کند.

مراحل چهارگانه کوددهی عدس

یک برنامه کودی موفق عدس، برنامه‌ای پویاست که در هر گام از رشد گیاه، غذای مناسب را در اختیار آن قرار می‌دهد. در ادامه این چهار مرحله کلیدی را تشریح می‌کنیم.

مرحله ۱: آماده‌سازی زمین و کاشت (کوددهی پایه)

هدف اصلی در این فاز، اصلاح ساختار خاک و غنی‌سازی آن با عناصری است که باید از همان ابتدا در دسترس ریشه باشند تا گیاه عدس با قدرت شروع به رشد کند. اقدامات در این مرحله به‌صورت یکپارچه قبل از کاشت انجام می‌شود.

ابتدا کودهای آلی مانند کود دامی کاملا پوسیده را بر اساس نیاز خاک (معمولا ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار برای کشت آبی و ۵ تا ۱۰ تن برای دیم) در سطح زمین پخش کنید. همزمان با آن، تمام مقدار مورد نیاز از کودهای فسفره و پتاسیمی را نیز اضافه کنید؛ چرا که این عناصر در خاک به‌کندی حرکت می‌کنند و باید از شروع فصل در منطقه ریشه حضور داشته باشند. سولفات پتاسیم و سوپرفسفات تریپل گزینه‌های مناسبی هستند.

در ادامه، یک دوز محدود نیتروژن، ترجیحا از منبع سولفات آمونیوم، برای تأمین انرژی اولیه گیاهچه مصرف می‌شود. پس از پخش تمام این کودها، با شخم زدن، آن‌ها را به‌خوبی با خاک مخلوط کنید. حیاتی‌ترین اقدام در انتهای این مرحله و درست قبل از کاشت، تلقیح بذرها با مایه‌تلقیح باکتری Rhizobium است تا کارخانه تولید نیتروژن طبیعی گیاه فعال شود.

مرحله ۲: رشد رویشی اولیه (از ۲ برگی تا قبل از گلدهی)

در این مرحله، گیاهچه جوان عدس در حال استقرار، توسعه ریشه و افزایش سطح برگ خود است. هدف اصلی، حمایت از این فرایند برای ساختن یک گیاه قوی و سالم است.

در کشت‌های آبی، اگر احساس کردید رشد گیاه کند است یا گیاهچه‌ها ضعیف هستند، یک نوبت محلول‌پاشی با کودی که فسفر بالایی دارد (مانند 10-52-10) می‌تواند یک محرک رشد عالی باشد.

همچنین استفاده از اسید هیومیک از طریق آبیاری به ریشه دادن عدس کمک شایانی می‌کند. اما در کشت دیم، هرگونه اقدام کودی به وجود رطوبت کافی در خاک بستگی دارد. اگر بارندگی مناسبی داشتید و گیاه ضعیف بود، محلول‌پاشی با یک کود متعادل (مانند 20-20-20) به حفظ بنیه آن کمک خواهد کرد.

مرحله ۳: قبل از گلدهی و گلدهی کامل

این مرحله بسیار حساس و تعیین‌کننده است زیرا تعداد غلاف‌ها در اینجا مشخص می‌شود. هدف ما در این مقطع، تأمین انرژی لازم برای گل‌دهی و جلوگیری از ریزش گل‌ها از طریق یک لقاح موفق است. برای دستیابی به این هدف، تمرکز اصلی باید بر روی ریزمغذی‌ها باشد.

یک نوبت محلول‌پاشی ضروری حاوی عناصر بور (B) و روی (Zn) در این زمان، تأثیر فوق‌العاده‌ای بر جلوگیری از ریزش گل دارد. همزمان، نیاز گیاه به پتاسیم در حال افزایش است، بنابراین استفاده از یک کود متعادل یا با پتاسیم بالاتر (مانند 12-12-36) به‌صورت محلول‌پاشی، انرژی لازم برای عبور موفق از این مرحله پر تنش را فراهم می‌کند.

مرحله ۴: تشکیل غلاف و پر شدن دانه

این مرحله نهایی و در واقع مرحله سودآوری مزرعه است. تمام انرژی و موادغذایی که گیاه تا به امروز ذخیره کرده، باید به سمت دانه‌ها منتقل شود تا وزن آن‌ها به حداکثر برسد. در این فاز، پتاسیم نقش اول را بازی می‌کند. در کشت‌های آبی، بهترین راهکار، استفاده از کودهای پتاس بالا مانند سولفات پتاسیم از طریق سیستم کودآبیاری یا محلول‌پاشی‌های مکرر است. این کار به به پر شدن و سنگین شدن دانه‌ها کمک می‌کند.

در شرایط کشت دیم که جذب از ریشه به‌دلیل رطوبت کم، محدود است، محلول‌پاشی با همین کودهای پتاس بالا تنها راهکار مؤثر است. این روش، پتاسیم را مستقیما از طریق برگ در اختیار گیاه قرار داده و تفاوت چشمگیری در وزن نهایی محصول ایجاد می‌کند.

جدول کوددهی عدس (کشت آبی و دیم)

نکات طلایی برای کوددهی عدس

• هرگز بدون آزمون خاک کود ندهید. این کار مانند رانندگی با چشمان بسته است.

• در مصرف نیتروژن زیاده‌روی نکنید. اجازه بدهید گیاه عدس کار طبیعی خودش را انجام دهد.

• زردی در برگ‌های پیر نشانه کمبود عناصر متحرک (نیتروژن، پتاسیم) و زردی در برگ‌های جوان نشانه کمبود عناصر غیرمتحرک (گوگرد، آهن) است.

• در کشت دیم، محلول‌پاشی بهترین روش است. این روش، موادغذایی را بدون نیاز به رطوبت خاک، مستقیما به گیاه می‌رساند.

💡 بیشتر بخوانید: نقش گوگرد در گیاهان چیست؟

نقش حیاتی پتاسیم و راهکار ویژه صنعت پتاس آسیا

همان طور که در برنامه کودی مشاهده کردید، پتاسیم نقش کلیدی در پر شدن دانه‌های عدس دارد. این عنصر مسئول انتقال انرژی و مواد قندی از برگ‌ها به دانه‌هاست. بدون پتاسیم کافی، دانه‌ها پوک، ریز و بی‌کیفیت باقی می‌مانند و گیاه در برابر تنش‌های محیطی ضعیف می‌شود.

صنعت پتاس آسیا به‌عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو کشور در حوزه تولید محصولات شیمیایی، با درک این نیاز حیاتی، کود سولفات پتاسیم را با بالاترین درجه خلوص و حلالیت کامل تولید و عرضه می‌کند.

کود سولفات پتاسیم با خلوص بالا و کمترین میزان کلر می‌تواند تأثیر چشم‌گیری روی برداشت محصول شما بگذارد. برای اطلاع از نحوه استفاده و نمایندگی‌های عرضه این کود با ما تماس بگیرید.

کلام پایانی

برای اینکه عدس بیشتر برداشت کنید، باید روش درست کوددهی عدس را انتخاب کنید. همیشه اولین کار آزمون خاک است. آزمون خاک به شما دیدی عمیق درباره نیازهای غذایی و وضعیت خاک می‌دهد و براساس آن می‌توانید از کودهای آلی، زیستی و شیمیایی استفاده کنید. به این ترتیب هم برداشت خوبی خواهید داشت و هم خاک برای کشت سال آینده سالم و قوی باقی می‌ماند.

شما در کوددهی عدس چه تجربه‌ای داشته‌اید؟ کدام کود بیشترین تأثیر را برای شما داشته است؟ تجربه خود را در بخش نظرات با ما و کشاورزان دیگر به اشتراک بگذارید. همچنین اگر این مطلب برای شما مفید بود آن را برای دوستان خود ارسال کنید.