راهنمای کامل کوددهی سویا؛ برنامه و نکات عملی برای افزایش کیفیت

سویا از محصولات زراعی مهم در جهان و ایران است که علاوه بر ارزش غذایی بالا، نقش مهمی در تأمین روغن نباتی و کنجاله دامی دارد. رسیدن به عملکرد مطلوب در کشت سویا علاوه‌بر انتخاب بذر خوب، به مجموعه‌ای از اقدامات علمی و مدیریتی نیاز دارد تا محصول نهایی هم از نظر کمیت و هم کیفیت در سطح مطلوب باشد. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، داشتن یک رویکرد دقیق برای برنامه کوددهی سویا متناسب با شرایط خاک و اقلیم است.

در تدوین برنامه کامل تغذیه سویا باید عواملی مانند وضعیت مواد غذایی خاک، تنظیم pH خاک، میزان بارندگی و حتی سابقه کشت در نظر گرفته شود.

در این مقاله از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا نگاهی بر کوددهی سویا خواهیم داشت.

اصول پایه برنامه تغذیه سویا

هر برنامه کوددهی موفق، بر پایه اصول علمی مشخصی بنا می‌شود. در تغذیه سویا، این نکات به کشاورزان کمک می‌کند تا هم از مواد غذایی خاک حداکثر استفاده را ببرند و هم با کمترین هزینه، بیشترین سود را به دست آورند.

 کود، مقدار، زمان و مکان درست (4R)

قاعده معروف 4R به معنای انتخاب ماده غذایی مناسب، مصرف در مقدار درست، در زمان درست و در مکان مناسب است. این اصل جهانی، پایه بسیاری از برنامه‌های کوددهی به‌ویژه در سویا است.

برای مثال، استفاده از فسفر در مرحله استقرار اولیه گیاه بیشترین بازدهی را دارد، درحالی‌که پتاسیم در زمان پرشدن دانه نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند. بی‌توجهی به یکی از این چهار عامل می‌تواند باعث هدررفت کود یا کاهش عملکرد شود.

آزمون خاک و تاریخچه کشت

هیچ برنامه تغذیه‌ای بدون شناخت وضعیت خاک کامل نیست. آزمون خاک بهترین ابزار برای شناسایی کمبودها و مازادهای عناصر غذایی است.

نتایج این آزمون به کشاورز کمک می‌کند تا بداند چه عنصری نیاز به تقویت دارد و کدام کود را باید در اولویت قرار دهد. علاوه بر این، تناوب زراعی هم اهمیت دارد؛ برای مثال، اگر سال گذشته ذرت کشت شده باشد، ممکن است خاک از نظر نیتروژن فقیرتر شده باشد و این موضوع باید در برنامه تغذیه سویا لحاظ شود.

سلامت خاک و مواد آلی

خاک سالم بنیان کشاورزی پایدار است. وجود مواد آلی در خاک نه‌تنها ظرفیت نگهداری آب را افزایش می‌دهد، بلکه باعث بهبود فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید هم می‌شود.

همچنین، خاکی که مواد آلی کافی دارد، عناصر غذایی را آهسته و پیوسته در اختیار گیاه قرار می‌دهد و مانع از نوسانات شدید در تغذیه می‌شود.

نقش pH خاک در کوددهی سویا

یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت برنامه تغذیه سویا، تنظیم pH خاک است. اگر pH خارج از محدوده مطلوب قرار گیرد، حتی با مصرف کود کافی، گیاه نمی‌تواند عناصر غذایی را به‌خوبی جذب کند. به همین دلیل، قبل از شروع هر برنامه تغذیه‌ای باید وضعیت pH بررسی و در صورت نیاز اصلاح شود.

بازه مناسب pH خاک برای سویا

سویا در خاکی بهترین عملکرد را دارد که pH آن بین ۶ تا ۶.۸ باشد. این محدوده باعث می‌شود بیشتر عناصر غذایی در دسترس ریشه قرار بگیرند و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک نیز به اوج برسد. وقتی pH کمتر از ۶ باشد، جذب کلسیم و منیزیم محدود می‌شود، احتمال سمیت با فلزات سنگین مانند آلومینیوم و در صورت بالاتر بودن از ۷، در جذب آهن و منگنز اختلال ایجاد می‌شود.

اثر pH بر نیتروژن، فسفر و منگنز

تثبیت نیتروژن در خاکی با pH مناسب بسیار بهتر انجام می‌شود و ریشه‌ها گره‌های بیشتری تشکیل می‌دهند. در خاک‌های اسیدی، گیاه به کود نیتروژنه بیشتری نیاز پیدا می‌کند و در خاک‌های قلیایی، جذب فسفر و منگنز به‌طور محسوسی کم می‌شود و نشانه‌های کمبود این عناصر به‌شکل زردی برگ‌ها یا کاهش رشد بروز می‌کند.

زمان مناسب اصلاح pH و آهک‌دهی

اصلاح pH خاک اسیدی معمولاً با استفاده از آهک کشاورزی انجام می‌شود. بهترین زمان برای این کار، چند ماه قبل از کاشت سویا است تا فرصت کافی برای واکنش آهک در خاک وجود داشته باشد. مقدار آهک مورد نیاز بسته به نتایج آزمون خاک تعیین می‌شود، اما نکته کلیدی این است که آهک باید به‌خوبی در عمق شخم مخلوط شود تا تأثیر کامل خود را بر کل پروفیل خاک بگذارد.

در مقابل، در خاک‌های قلیایی لازم است از اصلاح‌کننده‌هایی مانند گوگرد کشاورزی یا گوگرد بنتونیت‌دار استفاده شود. این مواد پس از اکسید شدن به اسیدسولفوریک تبدیل می‌شوند و به تدریج موجب کاهش pH و بهبود دسترسی عناصر غذایی در خاک می‌گردند.

اهمیت فسفر در رشد گیاه و توسعه ریشه

فسفر برای رشد سویا حیاتی است و بیشترین نقش را در تقویت ریشه و استقرار گیاهان جوان دارد. این عنصر انرژی لازم برای تقسیم سلولی و رشد بافت‌های تازه را فراهم می‌کند و کمک می‌کند ریشه‌ها سریع‌تر در خاک گسترش یابند.

کمبود فسفر باعث رشد کند، ضعف گیاه و کاهش توان جذب آب و مواد غذایی می‌شود.

میزان مصرف فسفر بر اساس آزمون خاک

میزان فسفر مورد نیاز سویا به وضعیت و آزمون خاک بستگی دارد. به‌طور معمول، در خاک‌های فقیر از نظر فسفر، مصرف بین ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم فسفر خالص در هکتار توصیه می‌شود، در حالی که خاک‌های متوسط ممکن است به ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار نیاز داشته باشند.

افزایش کیفیت گیاه با پتاسیم

پتاسیم عنصری حیاتی برای سویاست که نقش مهمی در تقویت مقاومت گیاه و کیفیت دانه دارد. این عنصر به تنظیم باز و بسته شدن روزنه‌ها، حرکت آب و مواد غذایی در گیاه و فعالیت آنزیم‌ها کمک می‌کند و باعث می‌شود سویا در برابر تنش‌های محیطی، شوری و بیماری‌ها بهتر مقاومت کند.

علاوه بر این، پتاسیم در پرشدن دانه و افزایش وزن هزار دانه نیز اثر مستقیم دارد و عملکرد نهایی محصول را به‌طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

نقش پتاسیم در مقاومت گیاه و پرشدن دانه

پتاسیم به گیاه اجازه می‌دهد در نوسانات رطوبت و دما، رشد منظم داشته باشد. کمبود پتاسیم معمولا با سوختگی حاشیه‌ای برگ‌ها، کاهش رشد و دانه‌های سبک و ناقص همراه است. بنابراین تامین پتاسیم کافی، هم برای سلامت گیاه و هم برای کیفیت محصول حیاتی است.

زمان کوددهی سویا با پتاسیم

برای کوددهی پتاسیم، زمان و روش مصرف اهمیت زیادی دارد. در خاک‌های کم پتاس، مصرف قبل از کاشت یا در پاییز برای تغذیه پایه‌ای و آماده‌سازی خاک توصیه می‌شود. همچنین مصرف بهار نزدیک زمان رشد فعال گیاه می‌تواند کمبود احتمالی را جبران کند.

نقش گوگرد، کلسیم و منیزیم در کوددهی سویا

این عناصر، هر کدام نقش مهمی در سلامت و رشد سویا دارند و کمبودشان می‌تواند کیفیت و عملکرد محصول را کاهش دهد:

• گوگرد برای سنتز پروتئین و رشد بافت گیاه ضروری است.

• کلسیم به استحکام سلول‌ها و توسعه ریشه کمک می‌کند.

• منیزیم نقش اصلی در فتوسنتز و تولید انرژی دارد.

ریزمغذی‌های موثر در رشد و کیفیت سویا

ریزمغذی‌ها نقش کلیدی در رشد سالم سویا دارند و حتی در مقادیر کم، می‌توانند تاثیر بزرگی روی عملکرد و کیفیت محصول بگذارند. این عناصر شامل منگنز، روی، بور، مولیبدن و آهن هستند و هر کدام عملکرد مشخصی در گیاه دارند.

• روی: نقش مهمی در تقسیم سلولی و توسعه گل و دانه دارد. کمبود آن باعث کوچک شدن برگ‌ها و کاهش دانه‌دهی می‌شود.

• منگنز: یکی از عناصر مهم برای فعالیت آنزیمی و فتوسنتز است و علائم کمبود آن به‌شکل زردی بین رگبرگ‌ها، روی برگ‌های جوان ظاهر می‌شود.

• بور: عنصر حیاتی برای تشکیل گل و دانه‌گذاری است. کمبود بور می‌تواند به ریزش گل‌ها و کاهش عملکرد منجر شود.

• مولیبدن: در تثبیت نیتروژن توسط باکتری‌های ریزوبیوم نقش دارد. کمبود مولیبدن باعث ضعف تثبیت نیتروژن و کاهش رشد اولیه گیاه می‌شود.

• آهن: برای ساخت کلروفیل و انجام فتوسنتز ضروری است و کمبود آن به‌صورت زردی برگ‌های جوان با رگبرگ‌های سبز بروز می‌کند.

بهترین کودها برای کوددهی سویا

آشنایی با انواع کود کشاورزی و انتخاب کود مناسب برای سویا اهمیت زیادی دارد، چون تامین درست عناصر اصلی و ریزمغذی‌ها باعث رشد متوازن، افزایش عملکرد و کیفیت دانه می‌شود. بسته به نیاز خاک و شرایط اقلیمی، استفاده از منابع مناسب فسفر و پتاسیم و توجه به ریزمغذی‌ها در کوددهی سویا ضروری است.

کودهای فسفردار

برای تامین فسفر گیاه، کودهای رایج معمولا شامل دی‌آمونیوم فسفات، سوپر فسفات تریپل و MAP هستند که هر یک مزایا و کاربرد خاص خود را دارند:

• دی‌آمونیوم فسفات علاوه بر فسفر، نیتروژن نیز دارد و برای رشد اولیه گیاه مفید است.

• TSP غلظت فسفر بالاتری دارد و برای خاک‌های فقیر از نظر فسفر مناسب است.

• MAP علاوه بر فسفر، کمی نیتروژن نیز دارد و برای مخلوط کردن با سایر کودها مناسب است.

کودهای پتاسیم دار

برای تامین پتاسیم، منابع رایج شامل کلرید پتاسیم و سولفات پتاسیم هستند.

• کلرید پتاسیم به‌راحتی در خاک حل می‌شود و برای خاک‌هایی با شوری کم مناسب است.

• سولفات پتاسیم علاوه بر پتاسیم، گوگرد موردنیاز خاک را هم تامین می‌کند و برای خاک‌هایی که نیاز به گوگرد دارند و برای خاک‌های شور و گیاهان حساس به شوری، انتخاب خوبی است.

انتخاب کود مناسب بر اساس خاک و اقلیم

انتخاب نوع کود باید با توجه به ویژگی خاک، سطح مواد مغذی و شرایط آب‌وهوایی انجام شود. خاک‌های آهکی و شنی ممکن است نیاز به کودهایی داشته باشند که سریع‌تر در دسترس گیاه قرار می‌گیرند، در حالی که خاک‌های با مواد آلی بالا می‌توانند کودهای آهسته رهش را بهتر جذب کنند.

برنامه کامل تغذیه سویا بر اساس مراحل رشد

تغذیه صحیح سویا در مراحل مختلف رشد، تاثیر مستقیم روی سلامت گیاه، عملکرد و کیفیت دانه دارد:

قبل از کاشت

قبل از کاشت، اصلاح خاک با آهک برای تنظیم pH و تامین کلسیم و منیزیم ضروری است. همزمان با آماده‌سازی خاک، فسفر، پتاسیم و گوگرد به میزان توصیه‌شده بر اساس آزمون خاک مصرف می‌شوند تا گیاه در مراحل اولیه رشد به تغذیه کافی دسترسی داشته باشد.

از کاشت تا مرحله دو برگی

در مرحله کاشت تا دو برگی، هدف اصلی تأمین تغذیه اولیه و کمک به فعالیت باکتری‌های ریزوبیوم برای تثبیت نیتروژن است. در این زمان می‌توان از کود استارتر استفاده کرد. منظور از استارتر، کودهایی با مقدار کم و در دسترس‌پذیری بالاست که معمولا همراه بذر یا نزدیک به آن قرار می‌گیرند تا گیاه در همان روزهای اول رشد بتواند سریع‌تر به عناصر غذایی برسد.

مرحله سه تا پنج برگی

در این مرحله، رشد رویشی فعال است و نیاز به ریزمغذی‌ها مانند روی، منگنز و بور بیشتر می‌شود. در این مرحله روند رشد گیاه باید به‌طور مداوم بررسی شود و درصورت بروز علائم کمبود، تغذیه گیاه با کودهای مناسب اصلاح شود.

مرحله گل‌دهی تا شروع تشکیل دانه

در مرحله گل‌دهی و تشکیل دانه، گیاه به پتاسیم و گوگرد کافی نیاز دارد. این عناصر نقش مهمی در پرشدن دانه و استحکام گیاه دارند و همچنین باید علائم کمبود آهن و سایر عناصر ضروری برای رشد گیاه هم بررسی شود.

مرحله تشکیل دانه تا رسیدگی کامل (R5 به بعد)

در مراحل پایانی رشد، هدف اصلی حفظ سلامت برگ‌ها و برگ‌سبز فعال برای پرشدن دانه است. تغذیه اضافی بدون برنامه مشخص می‌تواند بی‌اثر باشد و هزینه اضافه ایجاد کند. استفاده هوشمندانه از کودها بر اساس نیاز مزرعه، بهینه‌ترین روش برای افزایش عملکرد است.

جدول برنامه کوددهی سویا

روش‌های کاربرد کود در کوددهی سویا

انتخاب روش مناسب استفاده از کود بسته به نوع آن، شرایط خاک و مرحله رشد گیاه متفاوت است.

1. پخش سطحی کود

در این روش، کود روی سطح خاک پخش شده و سپس با خاک مخلوط می‌شود. این روش ساده و سریع است و برای کودهایی که به آرامی حل می‌شوند یا خاک‌هایی با زهکشی مناسب است. البته در خاک‌های کم‌فسفر یا کم‌پتاس ممکن است جذب کود توسط ریشه‌ها محدود شود و بازدهی کاهش یابد.

2. کودگذاری نواری

کودگذاری نواری به این معنی است که کود در کنار ردیف کاشت یا نزدیک بذر قرار می‌گیرد. این روش باعث می‌شود گیاه سریع‌تر و راحت‌تر به عناصر غذایی دسترسی پیدا کند.

3. استارتر یا کنار ردیف

استفاده از کودهای استارتر کنار بذر، به‌خصوص در مراحل اولیه رشد گیاه، باعث افزایش رشد ریشه و توسعه سریع گیاه می‌شود.

این روش کمک می‌کند تا گیاه از ابتدا تغذیه کافی داشته باشد و پایه‌ای قوی برای مراحل بعدی رشد ایجاد شود.

4. محلول‌پاشی ریزمغذی‌ها

برای تامین سریع ریزمغذی‌ها مانند آهن، روی یا منگنز، محلول‌پاشی روی برگ‌ها می‌تواند موثر باشد. این روش در خاک‌های آهکی یا خاک‌هایی که عناصر محدود در دسترس ریشه هستند، مفید است و باعث اصلاح سریع کمبودها می‌شود.

بررسی خاک و مشکلات تغذیه‌ای سویا

پایش منظم خاک و گیاه کمک می‌کند کشاورز به‌موقع از کمبود عناصر یا مشکلات تغذیه‌ای مطلع شود و قبل از کاهش عملکرد، آن‌ها را اصلاح کند. آزمون خاک قبل از کاشت و حتی در طول فصل، تصویر دقیقی از نیاز گیاه به کودها ارائه می‌دهد و باعث می‌شود مصرف کود هدفمندتر و اقتصادی‌تر باشد. تکرار این آزمون در مراحل کلیدی رشد، اطلاعات کافی برای اصلاح برنامه تغذیه فراهم می‌کند.

در کنار آن، آزمون تجزیه برگ و توجه به علائم ظاهری گیاه ابزارهای مهم دیگری برای تشخیص سریع کمبودها هستند. برای مثال، زردی بین رگبرگ‌ها می‌تواند نشانه کمبود منگنز یا آهن باشد و لکه‌های سوخته روی برگ‌ها اغلب به کمبود پتاسیم اشاره دارند. تشخیص زودهنگام چنین علائمی باعث می‌شود تغذیه گیاه به سرعت اصلاح شده و کیفیت محصول حفظ شود.

کوددهی سویا در شرایط مختلف

در شرایط خاص خاک و اقلیم، مدیریت تغذیه سویا نیازمند توجه ویژه است. با درنظر گرفتن نوع خاک می‌توان برنامه کوددهی مناسبی برای گیاه تدوین کرد:

1. خاک‌های بدون شخم

در زمین‌هایی که شخم نمی‌خورند، دسترسی ریشه‌ها به عناصر غذایی محدود است. استفاده از کودگذاری نواری یا استارتر کنار ردیف کاشت کمک می‌کند تا گیاه تغذیه کافی داشته باشد و ریشه‌های قوی بسازد.

2. خاک‌های شنی

در خاک‌های شنی یا خاک‌هایی با ظرفیت تبادل کاتیونی پایین، مواد مغذی به‌راحتی از خاک شسته می‌شوند.

در چنین شرایطی بهتر است از کودهای آهسته رهش یا تقسیم دز مصرف استفاده شود تا گیاه بتواند در طول فصل رشد به تغذیه کافی دسترسی داشته باشد.

3. خاک‌های آهکی

خاک‌های آهکی باعث کاهش دسترسی به آهن و برخی ریزمغذی‌ها می‌شوند و در نتیجه کلروز آهن رخ می‌دهد.

محلول‌پاشی آهن یا استفاده از کودهای قابل جذب در خاک‌های آهکی، راهکار مناسبی برای جلوگیری از زردی برگ‌ها و حفظ سلامت گیاه است.

4. تناوب سویا با ذرت

در تناوب با ذرت، خاک ممکن است کمبود عناصر خاص داشته باشد، بنابراین انجام آزمون خاک و اصلاح دقیق تغذیه قبل از کاشت سویا اهمیت دارد.

💡 بیشتر بخوانید:  جدول کوددهی ذرت به همراه راهنمای استفاده

بهترین محصولات کوددهی سویا با صنعت پتاس آسیا

برای دستیابی به بهترین برنامه تغذیه سویا و کاهش هزینه‌های بی‌اثر، استفاده از منابع تخصصی و مشاوره دقیق ضروری است.

تأمین پتاسیم کافی برای سویا، یکی از کلیدهای اصلی در افزایش عملکرد و کیفیت محصول است. شرکت صنعت پتاس آسیا با ارائه بهترین کودهای پتاسیمی مانند کود پتاس بالا می‌تواند نقش پررنگی در تامین این عنصر ضروری ایفا کند و تا کشاورزان بتوانند به محصولی سالم‌ و پربازده برسند. استفاده از کودهای استاندارد این مجموعه، راهی مطمئن برای مدیریت اقتصادی‌ محصول خواهد بود.

کلام پایانی

تغذیه درست سویا، کلید سلامت گیاه، افزایش عملکرد و کیفیت دانه است. با رعایت نکات زیر می‌توان بهترین نتیجه را در مزرعه به دست آورد:

• انجام آزمون خاک و برگ برای تعیین دقیق نیاز گیاه به عناصر غذایی.

• مدیریت pH خاک و استفاده صحیح از آهک و گوگرد کشاورزی برای دسترسی بهتر به عناصر.

• توجه به نقش فسفر و پتاسیم در رشد اولیه و پرشدن دانه.

• تامین ریزمغذی‌ها و گوگرد، کلسیم و منیزیم به صورت هدفمند.

• تطبیق برنامه کوددهی با شرایط محلی و اقلیم مزرعه برای جلوگیری از هدررفت مواد مغذی.

در نهایت، بهترین نتیجه زمانی حاصل می‌شود که توصیه‌ها و برنامه تغذیه‌ای با ویژگی‌های خاص خاک و مزرعه هماهنگ شوند.