علائم کمبود عناصر غذایی در گندم و روش‌های درمان مؤثر آن!

گندم یکی از محصولات اصلی کشاورزی و تأمین‌کننده غذای انسان‌ها، نقش حیاتی در صنایع مختلف دارد. کمبود عناصر غذایی در گندم می‌تواند به کاهش عملکرد، کیفیت پایین دانه و درنهایت، افت تولید منجر شود.

شناخت علائم کمبود این عناصر و راه‌های درمان آن‌ها می‌تواند به کشاورزان در افزایش عملکرد و کیفیت محصول کمک کند.

در این مقاله از صنعت پتاس آسیا به بررسی علائم کمبود عناصر ضروری در گندم و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.

علت کمبود عناصر غذایی در گندم

کمبود عناصر غذایی در گندم می‌تواند به دلایل مختلفی باشد که برخی از رایج‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• کمبود عناصر در خاک: ناشی از تأمین‌نکردن عناصر موردنیاز یا شستشوی خاک

• شرایط نامناسب خاک: مانند دمای نامناسب، PH نامتعادل، خشکی یا غرقابی خاک

• نوع خاک و کود: ترکیب خاک و انتخاب نامناسب کود

تحرک عناصر در گندم

عناصر غذایی از نظر تحرک به 2 دسته تقسیم می‌شوند:

عناصر پرتحرک: مانند نیتروژن، پتاسیم، فسفر، منیزیم و مولیبدن که علائم کمبود آن‌ها ابتدا در برگ‌های مسن ظاهر می‌شود.

عناصر کم‌تحرک: مانند کلسیم، آهن، مس، گوگرد، بور، روی و منگنز که علائم کمبود آن‌ها را بیشتر در برگ‌های جوان می‌بینید.

تأثیر عناصر غذایی بر رشد گندم

عناصر غذایی گوناگون، آثار حیاتی در رشد گندم دارند:

• نیتروژن باعث رشد سریع ساقه‌ها و افزایش پروتئین می‌شود.

• فسفر به رشد ریشه‌ها و تولید دانه‌ها کمک می‌کند.

• پتاسیم، کود سولفات پتاسیم می‌تواند مقاومت گیاه به تنش‌ها را افزایش دهد.

• منیزیم جزئی از کلروفیل به شمار می‌رود و در فتوسنتز دخیل است.

• استفاده از کلسیم برای تقویت دیواره‌های سلولی و رشد ریشه‌ها ضرورت دارد.

• گوگرد برای سنتز پروتئین‌ها لازم است.

• آهن در تولید کلروفیل و فتوسنتز نقش دارد.

• روی برای رشد ریشه‌ها و فعالیت آنزیم‌ها ضروری است.

• مس در فرایندهای آنزیمی و فتوسنتز کاربرد دارد.

• بور در تقسیم سلولی و تشکیل بافت‌ها اثرگذار است.

یادتان باشد کمبود هر یک از این عناصر می‌تواند باعث کاهش رشد و عملکرد گندم شود.

علائم کمبود عناصر غذایی در گندم و درمان آن

نیتروژن برای گندم حیاتی است؛ زیرا در ساخت پروتئین‌ها، فتوسنتز، رشد سریع‌تر، بهبود عملکرد دانه‌ها و تقویت سیستم ریشه‌ای نقش دارد. این عنصر به گیاه کمک می‌کند تا رشد سالمی داشته باشد و دانه‌های باکیفیت تولید کند. در ادامه به بررسی علائم کمبود نیتروژن در گندم می‌پردازیم.

علائم کمبود نیتروژن در گندم

1. زرد شدن برگ‌های مسن: کمبود نیتروژن ابتدا در برگ‌های مسن‌تر گندم نمایان می‌شود. برگ‌ها از نوک شروع به زرد شدن می‌کنند و این زردی به‌تدریج در تمام سطح برگ گسترش می‌یابد.

2. کند شدن رشد: گیاه در مراحل اولیه رشد دچار توقف و کندی رشد می‌شود. همچنین، رشد ساقه‌ها و برگ‌ها کاهش می‌یابد.

3. باریک و کوچک شدن برگ‌ها: برگ‌ها به دلیل کاهش مواد غذایی و فتوسنتز، باریک‌تر و کوچک‌تر می‌شوند.

4. روشن‌شدن رنگ ساقه‌ها: ساقه‌ها رنگ روشن‌تری پیدا می‌کنند که نشان‌دهنده کمبود نیتروژن است.

5. خشک شدن برگ‌ها: در صورت کمبود شدید نیتروژن، برگ‌ها خشک می‌شوند و به‌تدریج می‌میرند.

6. کاهش جوانه‌زنی: کمبود نیتروژن می‌تواند باعث کاهش درصد جوانه‌زنی بذرها و عملکرد گیاه در مراحل بعدی شود.

7. کاهش پروتئین و وزن دانه: این عنصر مهم در تولید پروتئین‌ها نقش دارد؛ بنابراین، کمبود نیتروژن به کاهش مقدار پروتئین و وزن دانه‌ها منجر می‌شود.

درمان کمبود نیتروژن در گندم

1. استفاده از کودهای نیتروژنه: برای جبران کمبود نیتروژن می‌توان از کودهای حاوی نیتروژن مانند کودهای NPK (کود کامل) یا کودهای سرک (کودهایی که برای تأمین سریع نیتروژن در مراحل رشد به کار می‌روند) استفاده کرد.

2. تنظیم آبیاری: از آنجا که کمبود نیتروژن ممکن است به علت جذب‌نشدن صحیح این عنصر در گیاه باشد، تنظیم صحیح آبیاری می‌تواند به بهبود آن کمک کند.

3. حفظ pH مناسب خاک: دقت به pH خاک و تنظیم آن می‌تواند باعث شود گیاه نیتروژن را بهتر جذب کند.

4. استفاده از کودهای آلی: استفاده از کودهای آلی مانند کود پوسیده دامی می‌تواند به تأمین تدریجی نیتروژن موردنیاز گیاه کمک کند و در درازمدت، حاصلخیزی خاک را بهبود بخشد.

2. کمبود فسفر

فسفر برای گندم ضروری است؛ چراکه در تولید انرژی (ATP)، رشد و توسعه ریشه‌ها، فرآیند فتوسنتز و تقسیم سلولی نقش دارد. این عنصر به تقویت سیستم ریشه‌ای، افزایش کیفیت و عملکرد دانه‌ها کمک می‌کند.

فسفر به بهبود رشد گیاه و تولید دانه‌های سالم و باکیفیت کمک می‌کند و کمبود آن باعث کاهش رشد و عملکرد محصول می‌شود.

علائم کمبود فسفر در گندم

کمبود فسفر در گندم می‌تواند علائمی مانند موارد زیر را نشان دهد:

1. زردی برگ‌ها: اغلب برگ‌های پایین زرد می‌شوند و این زردی ممکن است به برگ‌های بالایی هم سرایت کند.

2. کاهش رشد: گیاه گندم، رشدی کندتر و ضعیف‌تر دارد و ممکن است ارتفاع گیاه کاهش پیدا کند.

3. برگ‌های کوچک‌تر: برگ‌ها اغلب کوچک‌تر از اندازه طبیعی خود می‌شوند.

4. تغییر رنگ برگ‌ها به بنفش یا قرمز: در صورت کمبود شدید فسفر، رنگ برگ‌ها به بنفش یا قرمز تغییر می‌کند.

5. کاهش تعداد دانه و کاهش عملکرد: کمبود فسفر بر کیفیت و مقدار دانه‌های گندم اثر منفی می‌گذارد.

درمان کمبود فسفر در گندم

1. اضافه کردن کود فسفاتی: استفاده از کودهای فسفاتی مانند سوپر فسفات یا دی آمونیوم فسفات (DAP) و سوپر فسفات تریپل می‌تواند به تأمین فسفر موردنیاز گیاه کمک کند.

2. کود دهی در مراحل مناسب: بهترین زمان برای استفاده از کود فسفر در مراحل اولیه رشد، به‌ویژه هنگام کاشت یا در اوایل دوره رشد گیاه است.

3. بهبود خاک: در خاک‌هایی با pH بالا یا شرایط قلیایی، امکان دارد فسفر غیرقابل دسترس باشد. استفاده از مواد آلی و اسیدهای ملایم می‌تواند قابلیت دسترسی فسفر را بهبود بخشد.

نکته: باید مقدار فسفر مصرفی متناسب با نیاز گیاه و شرایط خاک باشد.

کمبود پتاسیم

پتاسیم به تنظیم تعادل آب، افزایش مقاومت به تنش‌ها و بهبود عملکرد دانه کمک می‌کند. کمبود پتاسیم باعث کاهش رشد، ضعف گیاه و کاهش کیفیت محصول می‌شود.

نشانه‌های کمبود پتاسیم در گندم شامل موارد زیر می‌شود:

1. زرد شدن و سوختگی نوک برگ‌ها: ابتدا نوک برگ‌ها و سپس حاشیه‌های برگ‌ها زرد یا قهوه‌ای می‌شود.

2. کاهش رشد:کمبود پتاسیم، رشد گیاه را کند می‌کند و ساقه‌ها ضعیف و نازک می‌شوند.

3. ضعف در ساقه‌ها: ساقه‌ها ظاهری ناپایدار پیدا می‌کنند و در برابر باد، خم یا شکسته می‌شوند.

4. کاهش عملکرد دانه: کیفیت محصول کاهش پیدا می‌کند و دانه‌ها کوچک‌تر می‌شوند.

5. افت مقاومت به تنش‌های محیطی و بیماری‌ها: تنش‌های غیرزیستی مانند تنش‌های محیطی خشکی، سرما، شوری ... و تنش‌های زیستی که توسط موجودات زنده مثل قارچ و باکتری و ویروس به شکل بیماری تولید می‌شوند.

گیاه به‌راحتی در برابر سرما، خشکی و بیماری‌ها آسیب می‌بیند.

درمان کمبود پتاسیم در گندم

برای درمان کمبود پتاسیم، استفاده از کودهای پتاسه مانند سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم توصیه می‌شود.

منیزیم برای رشد بهینه گندم و افزایش عملکرد دانه‌ها حیاتی است.

علائم کمبود منیزیم در گندم

علائم کمبود منیزیم در گندم شامل موارد زیر است:

1. زرد شدن برگ‌ها (کلروز): یکی از اولین نشانه‌های کمبود منیزیم زرد شدن برگ‌های پایینی است که ابتدا در قسمت‌های میانی و سپس در حاشیه برگ‌ها دیده می‌شود. این نشانه به دلیل کاهش تولید کلروفیل است.

2. دانه‌های کوچک‌تر و کیفیت پایین محصول: کمبود منیزیم می‌تواند به کاهش عملکرد دانه‌ها و کوچک‌تر شدن دانه‌ها منجر شود.

3. ضعف رشد گیاه: گیاهان مبتلا به کمبود منیزیم اغلب رشد ضعیفی دارند و ساقه‌ها و برگ‌های آن‌ها کم‌جان و شکننده هستند.

4. حاشیه‌های سوخته: در برخی موارد، حاشیه برگ‌ها قهوه‌ای‌رنگ می‌شوند و سوخته به نظر می‌رسند.

درمان کمبود منیزیم در گندم

برای درمان کمبود منیزیم در گندم می‌توان از کودهای حاوی منیزیم مانند سولفات منیزیم یا کلسیم منیزیم استفاده کرد.

گوگرد در سنتز پروتئین و آنزیم‌ها نقش حیاتی دارد. این عنصر در تولید آمینو اسیدها و تنظیم فرایندهای متابولیکی گیاه تأثیرگذار است. همچنین، گوگرد به تقویت مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها و تنش‌های محیطی کمک می‌کند.

علائم کمبود گوگرد در گندم:

1. زرد شدن برگ‌ها: برگ‌های پایینی ابتدا زرد می‌شوند و این زردی به‌تدریج به برگ‌های بالایی هم منتقل می‌شود. این علائم مشابه نشانه‌های کمبود نیتروژن است.

2. رشد ضعیف: گیاهان مبتلا به کمبود گوگرد معمولاً رشد ضعیف و کندی دارند. 

3. کاهش تولید پروتئین: کمبود گوگرد بر تولید پروتئین در گیاه تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث کاهش کیفیت دانه شود. 

4. تغییرات در رنگ و اندازه دانه‌ها: دانه‌ها ممکن است کوچک‌تر و رنگشان تیره‌تر شود.

درمان کمبود گوگرد در گندم

برای درمان کمبود گوگرد می‌توان از کودهای سولفاته مثل سولفات آمونیوم، سولفات پتاسیم یا کود گوگردی استفاده کرد. همچنین، تأمین گوگرد از طریق مواد آلی و خاک هم می‌تواند مؤثر باشد.

کمبود آهن

آهن برای گندم اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در تشکیل کلروفیل و فرایند فتوسنتز نقش اساسی ایفا می‌کند. همچنین، آهن به رشد سالم گیاه و تولید دانه‌های باکیفیت کمک می‌کند.

اغلب علائم زیر به دلیل کمبود آهن در گندم ایجاد می‌شوند:

1. زرد شدن برگ‌ها: یکی از نشانه‌های اصلی کمبود آهن، زرد شدن برگ‌های جوان به‌ویژه در کلروز آهن است.

2. رشد ضعیف: گیاهان مبتلا به کمبود آهن، رشد کُندتری دارند.

3. لاغری و خشک شدن برگ‌ها: برگ‌ها در اثر کمبود آهن ممکن است لاغر و شکننده و درنهایت، خشک شوند.

4. کاهش عملکرد: در صورت ادامه کمبود آهن، عملکرد گندم و کیفیت دانه‌ها کاهش می‌یابد.

درمان کمبود آهن در گندم

اغلب برای درمان کمبود آهن در گندم از کودهای آهن‌دار مثل سولفات آهن یا سایر فرم‌های محلول آهن مثل کود کلات آهن استفاده می‌شود.

کمبود منگنز

این عنصر در بسیاری از واکنش‌های بیوشیمیایی گیاه، همچون کاتالیزور عمل می‌کند. منگنز در فرایند فتوسنتز نقش دارد و به تولید کلروفیل کمک می‌کند. این امر باعث افزایش توانایی گیاه برای جذب نور و تولید انرژی می‌شود.

همچنین، منگنز در سنتز پروتئین‌ها و دفاع گیاه در برابر بیماری‌ها اثرگذار است و باعث بهبود رشد و عملکرد گندم می‌شود.

علائم کمبود منگنز در گندم:

1. زرد شدن برگ‌ها:برگ‌های جوان و جدید ممکن است به‌ویژه در نواحی بین رگبرگ‌ها (کلروز) زرد شوند.

2. رگبرگ‌های سبز: در شرایط کمبود منگنز، رگبرگ‌ها اغلب سبز باقی می‌مانند؛ درحالی‌که قسمت‌های بین رگبرگ‌ها زرد می‌شود.

3. کاهش رشد: گیاهان مبتلا به کمبود منگنز رشد کندتری دارند و به‌درستی توسعه نمی‌یابند.

4. ناهنجاری در شکل برگ‌ها: ممکن است برگ‌ها کوچک‌تر از حد طبیعی شوند و شکل غیرعادی پیدا کنند.

5. کاهش عملکرد دانه: کمبود منگنز می‌تواند به کاهش عملکرد دانه‌ها و کیفیت محصول منجر شود.

درمان کمبود منگنز در گندم

برای درمان کمبود منگنز، اغلب از کودهای حاوی منگنز مثل سولفات منگنز استفاده می‌کنند.

کمبود روی

روی برای رشد گندم ضروری است؛ زیرا در تشکیل آنزیم‌ها، تقسیم سلولی و تولید دانه نقش دارد. کمبود این عنصر می‌تواند به کاهش رشد، تعداد دانه‌ها و مقاومت گیاه به تنش‌ها منجر شود.

علائم کمبود روی در گندم:

1. کاهش رشد گیاه: برگ‌ها کوچک‌تر و رشد گیاه کندتر می‌شود.

2. زرد شدن برگ‌ها: اغلب برگ‌های پایینی تغییر رنگ می‌دهند و زرد می‌شوند. اما رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند.

3. اختلال در تشکیل دانه: تعداد دانه‌ها کاهش پیدا می‌کند و دانه‌ها کوچک می‌شوند.

4. کمبود در گل‌دهی: گل‌ها به‌درستی تشکیل نمی‌شوند و عملکرد گیاه کاهش می‌یابد.

درمان کمبود روی در گندم

اغلب برای درمان کمبود روی از کودهای حاوی روی مانند سولفات روی استفاده می‌شود.

کمبود بور

بور در فرایند تقسیم سلولی، رشد ریشه و تشکیل دانه‌ها نقش دارد. کمبود آن می‌تواند باعث اختلال در گل‌دهی، کاهش رشد و کاهش عملکرد محصول شود.

علائم کمبود بور در گندم:

1. نکروز و ریزش گل‌ها: گل‌ها و میوه‌های جوان می‌ریزند و خشک می‌شوند.

2. زرد شدن برگ‌ها: برگ‌های پایینی ابتدا رنگی مایل به زرد پیدا می‌کنند و به‌تدریج این رنگ در برگ‌های بالایی گسترش می‌یابد.

3. آسیب به نوک و لبه برگ‌ها: نوک برگ‌ها به سمت زردی و خشکی می‌روند و لبه‌ها به شکلی زخم‌گونه درمی‌آیند.

4. کاهش رشد ریشه‌ها: ریشه‌ها ضعیف می‌شوند و رشد آن‌ها کاهش می‌یابد.

5. اختلال در تقسیم سلولی: رشد سلول‌های جدید به‌ویژه در مناطق فعال رشد گیاه به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.

درمان کمبود بور در گندم

برای درمان کمبود بور اغلب از کودهای بور دار مانند اسید بوریک استفاده می‌شود.

کمبود مولیبدن

مولیبدن نقش مهمی در فرایندهای آنزیمی گیاه، به‌ویژه در تثبیت نیتروژن دارد. این عنصر به گیاه گندم کمک می‌کند تا نیتروژن را به شکل قابل‌استفاده تبدیل کند و آن را برای ساخت پروتئین‌ها و رشد بهتر به کار ببرد.

علائم کمبود مولیبدن در گندم:

1. زرد شدن برگ‌ها: برگ‌های پایینی ممکن است زرد شوند و این وضعیت به‌تدریج به برگ‌های بالاتر منتقل شود.

2. کاهش رشد: رشد گیاه کند می‌شود و ممکن است گیاهان کوتاه‌تر از حالت عادی باشند.

3. کاهش عملکرد دانه: عملکرد دانه‌ها کاهش می‌یابد و کیفیت محصول کمتر می‌شود.

4. مشکلات در تثبیت نیتروژن: کمبود مولیبدن می‌تواند باعث اختلال در فرایند تثبیت نیتروژن و کاهش توانایی گیاه در استفاده از نیتروژن شود.

درمان کمبود مولیبدن در گندم

برای درمان کمبود مولیبدن می‌توانید از کودهای حاوی مولیبدن مثل مولیبدات آمونیوم استفاده کنید.

کمبود مس

مس به گندم کمک می‌کند فرایند فتوسنتز را بهبود بخشد و سیستم ایمنی گیاه را تقویت کند. همچنین، در رشد ریشه و جذب مواد مغذی مؤثر است.

علائم کمبود مس در گندم:

• زرد شدن برگ‌های جوان

• کاهش رشد ریشه‌ها

• لکه‌دار شدن و خشک شدن برگ‌ها

• ضعف در فرایند فتوسنتز

• کاهش رشد کلی گیاه و ضعف عمومی

درمان کمبود مس در گندم

• اضافه‌کردن سولفات مس به خاک

• استفاده از کودهای شیمیایی و قابل‌جذب حاوی مس در گیاه گندم

• اسپری محلول مس روی برگ‌ها در صورت نیاز فوری

• تنظیم pH خاک برای بهبود جذب مس

گندم‌های شاداب و بانشاط با صنعت پتاس آسیا

همانطور که در این مقاله به طور کامل توضیح دادیم، مراقبت از گندم، به عوامل مختلفی بستگی دارد و با استفاده از کود و مواد مغذی می‌توانید بهترین و باکیفیت‌ترین گندم‌ها را پرورش دهید. پیشنهاد ما به شما استفاده از محصولات صنعت پتاس آسیا است. با استفاده از کودهای صنعت پتاس آسیا می‎توانید لذت تولید گندم‌های باکیفیت را تجربه کنید.

کلام آخر؛ افزایش کیفیت گندم با رفع مشکلات تغذیه‌ای گیاه!

تأمین و مدیریت مناسب عناصر غذایی در گندم از عوامل مهم در بهبود عملکرد و کیفیت محصول است. کشاورزان باید با شناسایی نشانه‌های کمبود عناصر مختلف و انتخاب کودهای مناسب، مشکلات تغذیه‌ای گیاه را رفع کنند و به حداکثر عملکرد گندم دست یابند.

همچنین، توجه به عوامل محیطی مانند pH خاک، رطوبت و دما به همراه اصلاح برنامه‌های کودی می‌تواند به بهبود سلامت گیاه و افزایش بهره‌وری منجر شود.